«Бала үшін ойын дегеніміз»

Кеңестік педагог А. С. Макаренко «Баланың ойынға деген құмарлығы бар, сол құмарлықты қанағаттандыра білуіміз керек. Ойнау үшін тек қана уақытты бөліп қана қоймай, сонымен бірге баланың барлық өміріне ойынды бере және сіңіре білуіміз қажет. Оның барлық өмірі ойыннан тұрады» деген пікірін өз еңбектерінде атап өткен.

Ойын – балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыруды қажет етеді. Ал білімді бала қайдан алады? Оған бала ойын арқылы өзі үйренеді, үлкендер де үйретуге тиіс. Ойынның өз мақсаты, жоспары, арнайы заттары, т.б. көптеген ерекшеліктері болады.

Ойын – балалардың негізгі іс – әрекетінің бір түрі. Ойын арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады, өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады, яғни ойын арқылы бала білім алады. Бала зейіні қажет ететін, әдейілеп ұйымдастырылған ойындар оның ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез – құлқын, ерік – жігерін қалыптастырады. Аса ірі психологтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде еңбекте де сондай болады.  Ойын – адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Жас сәбидің өмірі, қоршаған ортаны танып, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады. Балалар ойын барысында өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы байқалады.) түрлі психологиялық сезім әрекетіне сүңгиді. Ойын үстінде бала бейнебір өмірдің өзіндегіндей қуаныш пен реніш сезімінде болады. Балаға таңдалған білім баланың ақылына лайықтап, талабын шабыттандыратындай, ойын оятарлық іскерлігін дамытарлықтай, бастаған істің нәтижесіне жетуге тырысарлықтай нәрлі болуы керек. Ойын бала табиғатымен егіз. Өйткені бала ойынсыз өспек емес, жан-жақты дамымақ емес.

Балалар ойыны – бұл баланың әлемді тануы, дағдыларын дамытуы және эмоцияларын білдіруінің негізгі әрекет түрі. Бұл жай ғана көңіл көтеру емес, білім алу мен әлеуметтенудің маңызды құралы.

Ойынның негізгі функциялары:

1. Танымдық дағдыларды дамыту:

Ойын арқылы бала қоршаған әлемді зерттейді, қиялын, логикасын және ойлау қабілетін дамытады.

Мысалы: құрастырғыштар, пазлдар, үстел ойындары.

2. Эмоционалдық даму:

Ойын сезімдерді білдіруге, қорқыныш пен күйзелісті жеңуге көмектеседі.

Мысалы: рөлдік ойындар арқылы балалар эмоцияларын түсінуге және бақылауға үйренеді.

3. Әлеуметтік қарым-қатынас:

Бірлескен ойындар барысында балалар қарым-қатынас ережелерін меңгереді, ынтымақтастыққа және жанжалдарды шешуге үйренеді.

Мысалы: достармен немесе топпен ойнау.

4. Дене шынықтыру:

Қозғалыс ойындары бұлшықеттерді нығайтады, үйлестіруді және ептілікті арттырады.

Мысалы: жүгіру, секіру, спорттық ойындар.

5. Шығармашылық өзін-өзі көрсету:

Ойын кезінде балалар қиялын дамытады, өз әлемдерін ойлап табады және жаңа нәрселер жасайды.

Мысалы: сурет салу, қуыршақтармен немесе ойыншық машиналармен ойнау.

Ойын – балалық шақтың ажырамас бөлігі, ол баланың үйлесімді тұлға болып қалыптасуына және ересек өмірге дайындалуына көмектеседі.

Балалар ойынының маңызы туралы толығырақ түсінік:

1. Ойын – оқу құралы ретінде

Ойын – жаңа білім мен дағдыларды меңгерудің табиғи тәсілі. Бала ойын арқылы:

Себеп-салдарлық байланыстарды түсінеді, мысалы, кубиктерден мұнара тұрғызып, оның қалай құлағанын бақылайды.

Негізгі ғылыми түсініктерді меңгереді: санау, пішіндер, өлшемдер, түстер.

Логикалық ойлауды және шешім қабылдауды дамытады.

Мысал: заттарды классификациялау ойындары (түсі немесе пішіні бойынша сұрыптау), қарапайым тәжірибелер.

2. Ойын – әлеуметтік бейімделудің құралы

Ойын барысында бала басқалармен қарым-қатынас жасауды үйренеді

Ресурстарды бөлісуді (ойыншықтар, ойынға арналған орын).

Ережелерді қабылдауды (үстел ойындары немесе жарыстар кезінде).

жеңіске жетуді және жеңілісті қабылдауды.

Бұл дағдылар болашақта ұжымда, мектепте және өмірде коммуникацияның негізіне айналады.

3. Моториканы дамыту

Ойын ұсақ моториканы (мысалы, пластилиннен мүсін жасау, пазл жинау) және ірі моториканы (жүгіру, секіру, өрмелеу) ынталандырады.

Қозғалыс ойындары денсаулықты нығайтып, дене қимылдарын басқаруға үйретеді. Ойын кезінде қолдың дәл қозғалыстары жазу, сурет салу және басқа маңызды дағдыларға дайындайды.

4. Ойын – әлемді зерттеу құралы

Ойын барысында балалар әртүрлі рөлдерді байқап көреді: дәрігер, мұғалім,

ұрылысшы. Бұл мамандықтарды, отбасылық және әлеуметтік рөлдерді түсінуге көмектеседі. Рөлдік ойындар арқылы бала өмірлік жағдайларды ойнап шығады және әртүрлі мінез-құлық үлгілерін байқап көреді.

Ережелерге негізделген ойындар қоғамның заңдары мен шекараларын сақтауды үйретеді.

5. Ойынның терапиялық рөлі

Ойын балаға сөзбен жеткізе алмайтын сезімдерін білдіруге көмектеседі: қорқыныш, мазасыздық, қуаныш.

Мысалы, бала дәрігерге бару сияқты жағымсыз жағдайды ойнап, қорқынышын жеңе алады. Ойын барысында жасырын уайымдарды байқап, балаға қолдау көрсетуге болады.

6. Шығармашылық қабілеттерді дамыту

Ойында балалардың қиялы ерекше көрініс табады. Олар жаңа әлемдер ойлап табады, ерекше шешімдер шығарады, өз ережелерін құрастырады.

Шығармашылық ойындар (сурет салу, әңгіме құрастыру, құрастыру) креативті ойлаудың негізін қалайды.

7. Өзіндік дербестікті қалыптастыру

Өздігінен ойнау арқылы бала:

Шешім қабылдауды және дербес болуды үйренеді.

Өз мақсатына жеткенде (мысалы, күрделі құрастырғышты жинау) өзіне деген сенімділігін дамытады.

8. Эмоционалдық даму және сезімдерді басқару

Ойын балаға өз эмоцияларын түсінуге және білдіруге көмектеседі.

Рөлдік ойындар (мысалы, ойыншықтармен) өмірдегі жағдайларды ойнап, жанашырлық пен эмоциялық икемділікті үйретеді.

Қорытынды

Ойын – бала үшін көңіл көтеру ғана емес, сонымен қатар білім алу мен ересек өмірге дайындалу құралы. Ол жан-жақты дамуға ықпал етеді: ақыл-ой, физикалық, эмоциялық және әлеуметтік. Ойындар неғұрлым әртүрлі болса, балада жеке тұлғалық өсу үшін соғұрлым көп мүмкіндік пайда болады.