Сөйлеу тілі бұзылған балалардың психологиясы, логопедия негіздері

Логопедия – сөйлеу тілінің кемістіктерін, оның бұзылу себептерін болдырмау жолдары, сонымен бірге осындай кемістіктерді әр түрлі жолдармен түзетіп  жоюдың тәсілдерін зерттейтін арнайы педагогикалық ғылым.

«Логопедия» – логос (сөз) және пайдео (тәрбиелеймін, үйретемін) деген грек сөздерінің түбірінен алынған. Логопедия арнай педагогиканың (дефектологияның) бір бөлігі болып есептеледі. Логопедияның зерттеу объектісі – сөйлеу тілінің бұзылуынан зардап шеккен адам.

Логопедияның негізгі мақсаттары – сөйлеу тілі бұзылған адамды оқытуды, тәрбиелеуді және қайта тәрбиелеуді, сонымен бірге сөйлеу тілінің кемістіктерінен алдын ала сақтандыру жолдарын ғылыми негізде жете зерттеу болып табылады.

Логопедияның міндеттері:

-Сөйлеу тілінің бұзылуының таралуын, оның симптоматикалық белгілерін анықтау;
-Сөйлеу  тілі бұзылған баланың сөйлеу  қабылетінің өздігінен белгілі бір бағытпен дамуын, сөйлеу кемістіктерінің адамның жеке басының қалыптасуына, психиканың дамуына тигізетін әсерін анықтау;
-Сөйлеу тілінің бұзылуының себептерін, белгілерін, механизмдерін анықтау;
-Сөйлеу тілінің кемістіктерін түзету, жою;
-Сөйлеу тілінің кемістіктерінің алдын ала сақтандыру тәсілдерін толық жетілдіру;
-Логопедиялық көмекті ұйымдастыру мәселесін қалыптастыру.

Тіл кемістіктерін топтастыру

Клиникалық-педагогикалық       Психологиялық-педагогикалық  

  (ауызша, жазбаша)                                                                    

  С.С.Ляпидевскийдің  айтуы бойынша КПТ-да тіл кемістігін үш жактан қарастыруға болады:

Медициналық аспекті- сөйлеу анализаторының қайсысы зақымдалған , қай бөлігінде және күрделілігі қандай деңгейде екенін дәлелдейді.

Психологиялық аспекті- сөйлеу тілінің коммуникативтік қызметі қаншалықты бұзылғанын; әр түрлі тіл кемістіктері бар балалардың тұлғалық ерекшеліктерін; болжауы қандай болатынын қарастырады.

Логопедиялық аспекті- сөйлеу тілінің қай бөлімі зақымдалғанын қарастырады.  

      Ауызша сөйлеу тілінің бұзылыстары

Сыртқы(фонациялық)               Ішкі (сематикалық)

1)Дауыстың бұзылуы ;                                          1) алалия

2)Сөйлеу тілінің жылдамдығы                             2) афазия

мен ырғақтылығының бұзылуы;

3)Тіл дыбыстарының айтылуының

 бұзылуы; 

Ауызша сөйлеу тілінің сыртқы бұзылуы

Дауыс- бұл озінің күрделілігіне және әлеуметтік маңыздылығына байланысты емес адам көмейінен шығатын кез-келген дыбыс.

1)Дауыстың бұзылуы- бұл күш, жоғарылық, тембр ауытқуы.

А) Афония ( грекше «а»- теріс мағыналы қосымша, « phone»- дауыс)- сыбырлап сөйлеу сақталғанның өзінде де дауыстап және қатты сөйлеуге қабылетсіздік.

Б) Дисфония(«dis»-бұзылу, «phone»- дауыс)- жарым жартылай дауыс бұзылуы, осы кезде афониядан айырмашылығы дыбыс шығару сақталынып, бірақ ерекше тембр, әлсіздік немесе үзілмелілікпен сипатталады.

В) Фонастения(«phone»- дыбыс, дауыс «astheneia» - әлсіздік, дәрменсіздік)- сөйлеу қозғалу аппаратының табиғи зақымдалуының болмауы кезіндегі дауыс қалыптасуының бұзылуы.

Ауыр тіл кемістігі бар балаларға арналған мектептерде сөйлеу тілі бұзылған балалармен жүзгізілетін жұмыстарды ұйымдастыруда педагогикалық жұмыстар мына балалармен жүргізіледі. 2-3 деңгейдегі бұзылуы анықталған балалар:

1 бөлім – жалпы сөйлеудің күрделі кемшілігі.

10 жыл ішінде 9-жылдық білім меңгереді

2-бөлім – күрделі түрдегі тұтығу белгіленген балалар